پیوند بین معماری ساختمان و شرایط آب و هوایی مناطق مختلف، همانند رابطه بین نوزاد با آغوش پر مهر مادر و یا رابطه بین بذر با خاک می باشد. ارتباط و وابستگی که بیشتر تکامل آفرین است تا محدودیت زا؛ بیشتر الهام بخش است تا زندان اندیشه. تجربیات معماری بومی در گستره جهان و نمونه های آن در معماری ایران زمین، خود گواه تاکیدی بر اندیشه ی فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری می باشد. استفاده مجدد از آجر نسوز نما در معماری ساختمان های مدرن نیز گواه دیگری بر این مطلب است که اگر یک مصالح خاص بتواند علاوه بر زیبایی و شکوه دیگر خصوصیات استاندارد مصالح معماری را داشته باشد می تواند در تمامی مناطق اقلیمی بکار گرفته شود.
میزان متفاوت و ترکیب گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی از تفاوت موقعیت جغرافیایی مناطق مختلف است، مناطق اقلیمی متفاوتی در جهان پدید آورده که هریک ویژگی های خاص خود را دارا می باشند. محیط زیست ، شهرها و حتی بناهای مربوط به این مناطق اقلیمی، ویژگیهای خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود دارند. در این مقاله، با بررسی مناطق اقلیمی مختلف معماری در ایران زمین و ارائه اطلاعاتی است که برای دست یابی به طرحهای منطقی معماری و هماهنگ با اقلیم مورد نظر است به هماهنگی کامل آجر نسوز به عنوان یکی از زیباترین مصالح نمای ساختمان، با بیشتر مناطق اقلیمی ایران زمین می پردازیم.
با توجه به ساختار معماری بومی مناطق اقلیمی مختلف ایران زمین، مشخص می شود که ویژگی های متفاوت هر یک از این اقلیم ها، تاثیر فراوانی در شکل گیری شهر ها و ترکیب معماری آنها داشته است. از اینرو جهت ارائه طرح ها و نما های مختلف و همچنین تعیین مصالح مناسب هر یک از این اقلیم ها، تعیین دقیق مناطق اقلیمی و تعیین مشخصات اقلیمی قسمتهای مختلف ایران زمین بسیار مهم می باشد و یکی از مهمترین اقدامات قبل از طراحی و سفارش هر نوع نمای خارجی ساختمان از مصالح مختلفی همچون سنگ، کمپوزیت، آجر نسوز نما ، چوب و دیگر مصالح پر کاربرد می باشد.
مناطق اقلیمی و تیپولوژی معماری ایران زمین
در بسیاری از قسمتهای جهان، مناطق اقلیمی بر اساس عرض جغرافیایی و ارتفاع ناحیه مورد نظر از سطح دریا مشخص می شود. ایران با قرار گیری بین ۲۵ و ۴۰ درجه عرض جغرافیایی شمالی، در منطقه ای گرم قرار داشته و فلات نسبتاً مرتفعی می باشد و درصد بسیار کمی از سطح کل کشور دارای ارتفاع پایین می باشند.
با وجود اینکه ایران از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج فارس محدود می شود، به دلیل وجود رشته کوه های البرز و زاگرس و پوشش نسبتاً سراسری این دو رشته کوه از غرب تا شرق، اثرات این دو منطقه اقلیمی محدود به نواحی بسیار نزدیک به آنها می باشد و تاثیر کمی در تعدیل درجه حرارت قسمت های میانی سرزمین ایران دارند.
بی تردید می توان ایران را کشوری با مناطق اقلیمی مختلف دانست که هیچ دو نقطه ای از آن دقیقاً همانند یکدیگر نیستند. با این حال، مناطق اقلیمی کشور در پهنه بندی اقلیمی ایران مطابق تصویر بالا به شش اقلیم طبقه بندی می گردد، ولی از نظر اقلیم موثر در ساختار معماری می توان ایران را به چهار منطقه اقلیمی تقسیم نمود:
اقلیم معتدل و مرطوب(سواحل جنوبی دریای خزر)
اقلیم سرد (کوهستان های غربی)
اقلیم گرم و خشک(فلات مرکزی)
اقلیم گرم و مرطوب(سواحل جنوبی)
اقلیم معتدل و مرطوب
سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان و رطوبت زیاد تشکیل دهنده این اقلیم در ایران می باشد. شهر های رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه اقلیمی قرار دارند. بیشتر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شده اند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین، ضخامت آنها در حداقل میزان ممکن حفظ شده می شود. ناگفته پیداست در این منطقه اقلیمی که اختلاف دمای روزانه بسیار کم است، ذخیره حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه بر این، مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تاثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات در این منطقه است کاهش می دهند. به دلیل وجود پوشش گیاهی مناسب و فراوانی چوب در این منطقه، این عنصر یکی از مصالح پر مصرف در این منطقه اقلیمی می باشد.
اقلیم سرد
کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوه های مرکزی ایران را شامل می شوند، تشکیل دهنده این اقلیم در ایران می باشند. گرمای هوا در فصل تابستان زیاد و در فصل زمستان بسیار کم است. زمستان های طولانی، سرد وسخت بوده، چندین ماه از سال زمین پوشیده از برف است. میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است. شهرهای تبریز، ارومیه، سنندج و همدان در این اقلیم قرار دارند. در مناطقی با اقلیم سرد و کوهستانی هم در زمینه ساختار طراحی نما و هم در زمینه انتخاب مصالح به طور عمده از اصولی شبیه به اصول مناطق اقلیمی گرم و خشک استفاده می شود با این تفاوت که در مناطق سرد منابع ایجاد حرارت در داخل ساختمان قرار دارد. بنابراین استفاده از مصالحی با ظرفیت حرارتی بالا امری معمول می باشد. سنگ یکی از گزینه های مناسب برای ساخت و ساز در این مناطق است.
اقلیم گرم و خشک
اقلیم گرم و خشک که بیشتر مناطق مرکزی و شرقی ایران را شامل می شود دارای تابش بسیار شدید و مستقیم آفتاب بوده و به دلیل وزش باد دارای هوایی بسیار خشک می باشد. رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می شود دامنه تغییرات دمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود. زمستان های این منطقه اقلیمی سخت و سرد و تابستان های آن گرم و خشک می باشد. اقلیم گرم و خشک خود به دلیل تنوع آب و هوایی به دو دسته بیابانی و نیمه بیابانی تقسیم می شود تهران، مشهد، اصفهان و شیراز از جمله مناطق نیمه بیابانی و شهر هایی چون زاهدان و یزد از جمله مناطق بیابانی محسوب می شوند. ساختمان ها در این منطقه با مصالحی از جمله آجر، خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند بنا می شوند. به دلیل اختلاف دمای شب و روز این مصالح با ذخیره گرما در طول روز، در هنگام سردی هوای شبانه آن را به محیط منتقل می کنند.
اقلیم گرم و مرطوب
سواحل جنوبی ایران که بوسیله ی رشته کوه های زاگرس از فلات مرکزی جدا شده اند، دارای تابستان های بسیار گرم و مرطوب و زمستان های معتدل است. در این اقلیم رطوبت هوا در تمام فصل های سال زیاد است و به همین دلیل، اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز کم است. شهر های بندر عباس، آبادان و اهواز، از جمله شهر های این منطقه اقلیمی می باشند. در مناطق گرم و مرطوب، استفاده از مصالحی که دارای ظرفیت حرارتی کمی هستند و رنگ روشنی دارند مناسب می باشد. زیرا از لحاظ اقلیمی، مشکل اساسی گرمای بیش از حد است و نیازی به ذخیره نمودن حرارت روز برای شب نمی باشد. به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است. ولی در این سواحل متاسفانه مشاهده می شود که از چوب فقط برای بام و درب و پنجره استفاده می شود و بدنه ی ساختمان با مصالح بنایی که دارای جرم حرارتی بسیار زیاد است، اجرا می شود.
اکنون با آگاهی از این چهار اقلیم اصلی لازم است برخی از عملکردهای نما و عوامل مؤثر در نماسازی را مطالعه کرده تا با تجمیع این دو مطلب بتوانیم مصالح مناسب هر یک از مناطق اقلیمی ایران را بررسی نماییم.
کارکرد حفاظتی آجر نسوز نما
انسان‌ها برای حفاظت خود از عوامل جوی مختلف، فضاهایی محصور به نام خانه ایجاد نمودند. عدم وجود منفذ در سرپناه های اولیه اگرچه موفق به جلوگیری از عوامل جوی مختلف می شد، ولی انسان را از دریافت نور و تهویه لازم نیز محروم می‌کرد. از اینرو نیاز به لایه دیگری به نام نما جهت افزودن روزنه هایی جهت عبور نور و تهویه مناسب به درون ساختمان شکل گرفت.
کارکرد نمای ساختمان به عنوان لایه محافظ دارای مشخصه‌های زیر می باشد:
– عایق بودن نسبت به سرماو گرما مصالح مختلف ساختمانی ضریب انتقال حرارت و ظرفیت گرمایی ویژه مختلفی دارند و در نتیجه عملکرد حرارتی متفاوتی خواهند داشت. یک نمای متناسب با منطقه اقلیمی، نمایی است که علاوه بر زیبایی و در بهره‌وری انرژی نیز نقش بسزایی داشته باشد. داشتن نمایی که عملکرد حرارتی خوبی داشته باشد مستقیماً مصرف انرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهد لذا در نمای ساختمان، استفاده از فراورده های نسوز بویژه آجر نسوز به عنوان مصالحی که ضریب انتقال حرارتی مناسبی دارند، باید مورد توجه قرار گیرد
– عایق بودن نسبت به صوت نمای ساختمان می‌تواند به عنوان عایقی صوتی محیط داخلی ساختمان را از محیط شهری پر سر و صدا حفاظت نماید. توجه به این ویژگی آجر نسوز به خصوص برای ساختمان‌هایی که در شهرهای بزرگ صنعتی – تجاری و یا در خیابانهای اصلی واقع شده‌اند از اهمیت خاصی برخوردار است.
– مقاومت بسیار بالای اجر نسوز در برابر ضربه
– مقاومت کلیه فراورده های نسوز در برابر یخ‌زدگی
– مقاومت بی نهایت آجر های نسوز در برابر آتش‌سوزی
– مقاومت آجر نسوز نما در برابر ریزش
– سبک بودن محصولات نسوز آجر نمای عمران از جمله : آجر نسوز پلاک – آجر نسوز دکوراتیو شامل آجرهای رستیک، صخره ای ، آنتیک و …
– قابل اجرا بودن در ساختمان‌های مرتفع
کارکرد ایجاد ارتباط نوری نما
نمای ساختمان باید به گونه ای طراحی گردد که علاوه بر حفاظت محیط داخل از محیط پیرامون، ارتباط فضای بیرون را با محیط داخل ساختمان به خوبی برقرار کند. مثلاً امکان تابش نور به داخل و یا امکان استفاده از چشم‌انداز بیرون وجود داشته باشد.
آجر نسوز نما به عنوان یک معرف
همان‌طور که که پوشش افراد مختلف و دقت در انتخاب رنگ و جنسیت و هارمونی آنها، معرف برخی از خصوصیات شخصیتی آن فرد می‌باشد، خانه یا محل کار نیز می تواند معرف خصوصیات شخصیتی و مقام اجتماعی ساکنین باشد. در معماری مدرن نمای ساختمان و طراحی داخلی دارای حالتی نمایشی و اکسپرسیو هستند، بدین صورت که در همان وهله نخست به معرفی ساکنین حقیقی و حقوقی آن مجتمع می پردازد. در واقع بکارگیری آجر نسوز در نمای ساختمان به تنهایی یا به همراه دیگر مصالح با هارمونی خاص می تواند به یکی از مهمترین ابزارهای برای معرفی ساکنین حقیقی و حقوقی آن ساختمان تلقی گردد در ضمن ناگفته پیداست که یکی دیگر از نکات قابل ارائه با معماری و طراحی نما همانا کاربری های مختلف ساختمان نیز می باشد.
کارکرد مجموعه ای نما به عنوان عضوی از نمای شهری
ما در فضای شهری با یک ساختمان روبه‌رو نیستیم، در واقع هر ساختمان جزئی از فضای شهری محسوب می‌شود که زشتی آن بر فضاهای عمومی تأثیرگذار است و زیبایی آن منوط به هماهنگی با سایر عناصر آن مکان است. ساختمان یک موجود منزوی و خود بسنده نیست که بتواند تمام توجه طراح و مالک را به خود جلب کند ، بلکه می‌بایست با حفظ شخصیت و اعتبار خود، عنصری از یک جامعه وحدت یافته باشد.
زیبایی نماهای ساخته شده با آجر نسوز
طراحی معماری در اصل استفاده خلاقانه از احجام، فضاسازی، بافت، نور و سایه، مصالح مختلف به منظور دستیابی به اهداف زیباشناختی، عملکردی و اغلب هنری می باشد. این تعریف، معماری رااز طراحی مهندسی که استفاده خلاقانه از مصالح و فرمها با بهره گیری از ریاضیات و قواعد علمی است، متمایز می‌کند. نمای یک ساختمان همواره اولین خصوصیتی است که مورد توجه عموم قرار می‌گیرد، لذا زیبایی جزء جدایی‌ناپذیر آن می‌باشد.
نمای ساختمان و شرایط منطقه اقلیمی
نمای هر واحد مسکونی بسته به شرایط محیطی از جمله آب و هوا، باد و طوفان، زلزله و میزان آلاینده‌های هوا در مناطق مختلف، متفاوت می‌باشند. مصالحی که در نماهای شهرهای بزرگ و صنعتی که آلایندگی بالا دارند، به کار می‌رود در مقایسه با مصالح کاربردی برای نمای شهرهای کوچک که هوای پاک دارند متفاوت است. همچنین نمای ساختمان در مناطق سردسیر به لحاظ میزان مقاومت در برابر یخ‌زدگی یا عایق بودن نسبت به سرما و گرما با نمای قابل کاربرد در مناطق گرمسیر متفاوت می‌باشد
قیمت تمام شده نماهای آجر نسوز
یکی از شاخصه‌های بسیار مهم در انتخاب نمای آجر نسوز، قیمت تمام شده آن می باشد. ناگفته پیداست که افزایش قیمت تمام شده نما، با توجه به قدرت خرید ثابت موجب محدود شدن انتخاب های معماران و سفارش دهندگان نما خواهد شد. به همین دلیل شرکت آجر نمای عمران سعی وافی داشته است تا با حفظ بالاترین کیفیت قیمت گذاری محصولات و فراورده های نسوز شرکت را به نحوی انجام دهد که طراحی و اجرای نما با آجر نسوز نما تولید شده در شرکت آجر نمای عمران از نماها با دیگر مصالح مختلف مقرون به صرفه تر باشد.
سرعت اجرای نماهای آجر نسوز
با توجه به اینکه طولانی شدن در بهره‌برداری از هر پروژه ساختمانی می‌تواند عامل افزایش هزینه‌ها و افت ارزش پول شود، لذا سرعت در اجرای نما بسیار مؤثر خواهد بود.